Noktalama İşaretleri

Noktalama İşaretleri
Noktalama işaretleri, okumayı kolaylaştırmak, düşünceleri daha açık ifade etmek, cümleleri doğru aktarmayı sağlamak için kullanılır. Bu nedenle yazarken noktalama işaretlerini yerinde ve doğru kullanmak gerekir. Aşağıdaki noktalama işaretleri, Türk Dil Kurumu’nun güncel yazım kılavuzu esas alınarak hazırlanmıştır. Noktalama işaretlerinin başlıcaları ve kullanıldıkları yerler şunlardır:

Nokta ( . )

Virgül ( , )

Noktalı virgül ( ; )

İki nokta ( : )

Üç nokta ( … )

Ünlem işareti ( ! )

Soru işareti ( ? )

Kesme işareti ( ‘ )

Kısa çizgi ( – )

Uzun çizgi ( – )

Eğik çizgi ( / )

Parantez ( Yay Ayracı ) ( )

Köşeli ayraç ( [ ] )

Denden işareti ( ” )

Tırnak işareti ( “…” )

Tek tırnak işareti ( ‘…’ )

Nokta ( . )

1. Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur. Noktadan sonraki cümle büyük harfle başlar:

·                     Bu sözcükleri nerede kullandığını hatırlayamadan uyuyakaldı.

·                     Nokta, kalemin kâğıtla vuslatının ilk meyvesidir. (A. Turan Alkan)

·                     Şimdi artık ne anılar var ne de gözyaşları. (Nazan Bekiroğlu)

2. Bazı kısaltmaların sonuna nokta konur:

·                     Bnb. (Binba4şı)

·                     Av. (avukat)

·                     Prof. (profesör)

·                     Dr. (doktor)

·                     Yrd. Doç. (yardımcı doçent)

·                     Cad. (cadde)

·                     Sok. (sokak),

·                     Mah. (mahalle)

·                     s. (sayfa)

·                     Böl. (bölüm)

·                     çev. (çeviren)

·                     ed. (edebiyat)

·                     vb. (ve başkası, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi),

·                     Ecz. (Eczane),

·                     Bulg. (Bulgarca),

·                     İng. (İngilizce) vb.

3. Sayılardan sonra, sıra bildiren “-ıncı, -inci, -uncu, üncü” ekleri yerine konur:

·                     5. (beşinci),

·                     13. (on üçüncü);

·                     III. Selim,

·                     XVI. yüzyıl;

·                     7. Cadde,

·                     408. Sokak,

·                     2. Mehmet vb.

4. Tarihlerde gün, ay ve yılı gösteren rakamları birbirinden ayırmak için konur:

·                     23.12.2012,

·                     10.11.1938 vb.

UYARI: Ay isimleri yazıyla yazıldığı durumlarda ay adların­dan önce ve sonra nokta kullanılmaz:

·                     30 Ağustos 1922,

·                     23 Nisan 1920 vb.

5.  Saat, dakika ve saniye belirten sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır:

·                     Konser 14.00’te başlayacak.

·                     Otobüsüm 23.45’te hareket edecek.

·                     Saatler 03.00’ü gösterdiğinde yaz saati uygulamasına geçilecek.

6.  En az üç basamaklı sayılarda 3. basamaktan sonra ve her üç basamakta bir nokta konur.

·                     2.000,

·                     752.369,

·                     13.200.456 vb.

7. Matematikte çarpma işareti yerine nokta kullanılabilir.

·                     8.2 = 16,

·                     15.3 = 45 vb.

8.  Art arda sıralandıkları için virgülle ya da çizgiyle ayrılan rakamlardan sadece sonuncu rakamın sonuna konur.

·                     5, 8 ve 9. maddeler;

·                     XIII – XV. yüzyıl vb.

9.  Bir yazının maddelerini gösteren harf veya rakamlardan sonra konur:

I.          1.          A.           a.

II.         2.           B.          b.

10. Dergi, kitap, makale, deneme vb.nin künyelerinin sonuna konur:

·                     KAPLAN, Mehmet, Oğuz Kaan Destanı, İstanbul 1979.

·                     Şükrü Elçin, Halk Edebiyatı Araştırmaları 1, 2. Baskı Ankara 1988.

11. Web sitesi adreslerinde, alan adını “www” ve “uzantısından” ayırmak için kullanılır:

                    

Virgül ( , )

1. Eş görevli sözcük veya kelime gruplarını ayırmak için kullanılır:

·                     Siyah, uzun, bakımlı ve parlak bir saça sahipti.(Sıfatlar virgülle ayrılmıştır.)

·                     Evinin pencerelerini, kapılarını, yerlerini ve balkonunu yaptırdı. (Tamlayanlar virgülle ayrılmıştır)

·                     Sanatını, kişiliğini, üretkenliğini ve insanlarla olan iletişimini takdir ediyorum. (Nesneler virgülle ayrılmıştır.)

2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur:

·                     Vurdun, kanıma girdin, itirazım var. (Atilla İlhan)

·                     Onun yazdıkları kimini güldürür, kimini ağlatır, kimini ise derin derin düşündürürdü.

·                     Yemeği gereğinden fazla yiyen insanların düşünce ve zekâlarında bir durgunluk görülür, gözleri anlamsız bakmaya başlar.

3. Uzun cümlelerde özne yüklemden uzak düşebilir. Bu durumda özneden sonra virgül konulur:

·                     Ahmet, her sabah kahvaltıdan önce mutlaka elma yerdi.

·                     Uludağ, eteklerindeki bembeyaz kar örtüsüyle taze bir gelini andırıyordu.

·                     Köylüler, ekin tarlalarının yakınlarında bulunan sulak alanı çitlerle çevrelemişti.

4. Ara sözleri, ara cümleleri, cümle içinde açıklanacak bir detayı belirtmek için söylenecek ara sözün başına ve sonuna virgül konur:

·                     Birdenbire, nasıl anlatayım, ne olduğunu anlayamadım.

·                     Ağabeyim, evimizin gözbebeği, şu sıralar askere gidecek.

5. Adlaşmış sıfatlar bazen cümlede bir isimden önce gelebilir. Bu durumda anlam karışıklığı olmaması için adlaşmış sıfattan sonra virgül konulur:

·                     İhtiyar, adama yaklaşıp cebindeki faturaları gösterdi.

·                     Soğuk, ellerimizi kullanamaz hale getirmişti.

·                     Oku baban gibi, eşek olma!

6. Seslenme ve hitap belirten kelimelerden sonra virgül konur:

·                     Sayın Başbakanım,

·                     Sevgili Anneciğim,

·                     Değerli Meslektaşlarım,

·                     Çocuklar, buraya gelin lütfen!

7. Tırnak içine alınmamış alıntı cümlelerinden ve konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlelerinden sonra virgül konulur:

·                     Sevemem kimseyi seni sevdiğim kadar, dedi yüreği yaralı genç.

·                     Boztepe’ye çıkıp semaverde çay içmek gibisi mi var , dedi

·                     —Buraya gelin ve bu işi bitirin, dedi.

 8. Sayıların ondalık kısımlarını belirtmek için virgül kullanılır:

·                      3,14 (üç tam yüzde on dört)

·                     1,05 vb.

9. Kendinden sonra gelen cümlenin desteklenmediği ya da onaylandığını belirten “evet, hayır, tamam, başüstüne, haydi, elbette, peki vb” kelimelerden sonra konur.

·                     Hayır, bu işi senden daha iyi yapan yok.

·                     Peki, şimdi hangi yıldıza sorayım seni, hangi kar tanesine dokunayım sen diye?

10. Cümlede zarf fiil eki alan sözcükten sonra virgül konmaz; fakat art arda gelen zarf fiil eki almış sözcükler varsa, bu sözcüklerden sonra virgül konulur :

·                     Ödevlerini tamamlamadan dışarı çıkmanı istemiyorum. (Virgül konmaz)

·                     Olay yeri inceleme ekibi gelmeden, biz etrafı çevirip güvenlik önlemlerini alalım.

·                     Bu sevdaya düştüm düşeli, nefes almadan, seni düşünüp dururum.

11. Cümlede özne göreviyle kullanılan “bu, şu ve o” zamirlerinden sonra virgül kullanılır:

·                     Bu, hükümetin tavırlarını desteklediğini gösteren bir konuşmaydı.

·                     O, yeni işini kabullenemediği için depresyona girmişti.

12. Makale, dergi, kitap vb. künyelerindeki bilgilerin her biri virgülle ayrılır. Yazarın soyadı adından önce yazılmışsa soyadından sonra virgül konulur:

·                     Akın Gülten, Şiiri Düzde Kuşatmak, Alan Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul, 1983.

·                     ELÇİN, Şükrü, Türk Dilinde Destan Kelimesi ve Mefhumu, Türk Kültürü, VI (63), Ocak 1968, s. 14-23 (158-167).

13. Edebi eserlerde konuşma cümlesinden önceki cümlenin sonuna virgül konur:

·                     Tabancısını alıp demir kasaya koyan Hacı Ziya, Kenan’a,
—Fazlı amcanı sahaya götür, dedi.

UYARILAR:

a. Cümle içinde “ve, veya, yahut” gibi bağlaçlardan önce de sonra da virgül konmaz:

b. Tekrarlanan “hem …. hem, ya….. ya, ne…….ne, de……..de.”gibi tekrarlanan bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz:

c. “-da / -de” bağlacından sonra virgül konmaz:

d. Cümlede “-ınca / -ince” zarf fiil anlamında kullanılan kullanılan “mı, mi, mu, mü” edatından sonra virgül konmaz:

e. “-sa, -se” şart ekinden sonra virgül konmaz:

Noktalı Virgül ( ; )

1. Virgülün ayırdığı eş görevli sözcüklerde tür-nitelik değişimi varsa farklı türe geçmeden önce noktalı virgül kullanılır.

·                     Sözel puanın ile Edebiyat, Tarih, Felsefe; sayısal puanın ile de mühendislik, mimarlık bölümlerini tercih edebilirsin.

·                     Türkiye’de en çok Trabzon’u, Kırşehir’i ve İstanbul’u; Avrupa’da ise Viyana, Roma ve Paris’i beğeniyorum.

2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için veya özneyi belirtmek için noktalı virgül kullanılır:

·                     Elim ayağıma dolaşıyor; heyecanımı, şaşkınlığımı gizleyemiyorum.

·                     Televizyon; göze, kulağa, duyguya, düşünceye hitap ettiği için sevilir.

·                     Benim sevdiğim şiirler, muhayyileme hiç görmediğim resimlerle düşüyor; fotoğrafı henüz çekilmemiş resim altlarına benziyorlar.

ÖNEMLİ NOT: Noktalı virgülden sonra büyük harfle başlanmaz.

İki Nokta ( : )

1. Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna, örneklerden önce iki nokta konur:

·                     Dünyanın en tanınmış tiyatro yazarları: Sophokles, Euripides, Victor Hugo… Türk Edebiyatında da birçok isim mevcuttur: Namık Kemal, Ahmet Vefik Paşa, Reşat Nuri Güntekin, Müsahipzade Celal…

2.  Açıklaması yapılacak bir cümlenin sonuna iki nokta konur:

·                     Çeyrek final vizesi alan takımlar şunlardı: İngiltere, Fransa ve Rusya.

·                     Adalet Ağaoğlu, romanı “Üç Beş Kişi” de iki Alman yazarının adını anar: Thomas Mann ve Goethe.

·                     Aktör: Erkek tiyatro sanatçısı

3. Özellikle tiyatro metinlerinde rastladığımız karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi bildiren sözcükten sonra konulur.

·                     Yusuf: Niye dönüp durursun bir o yana bir bu yana?
Züleyha: Düşünceler sarar dört bir yanımı Yusuf’um.

4.  Başkasından aktarılan yazı ya da sözlerde tırnaktan önce iki nokta konur:

·                     Atatürk, Onuncu Yıl Söylev’ini: “Ne mutlu Türk’üm diyene!” cümlesiyle sona erdirmişti.

5. Bir yazıda konuşma cümlesinin geleceğini bildiren cümlenin sonuna, konuşma çizgisinden önce konur:

·                     Gitar öğretmeni çok sevdiği öğrencisine bakarak:
— Hangi şarkıları çalmayı seviyorsun Melih?
Melih heyecanla:
— Selvi Boylum Al Yazmalım, Kavak Yelleri, Eylül Akşamı… dedi

6. Genel ağ adreslerinde kullanılır:

7. Matematikte bölme işaretinin yerine kullanılabilir:

·                     81:9=9,

·                     200:5=40 vb.

8. Kullanım alanı olmamakla birlikte dilimize Arapça ve Farsçadan girmiş kelimelerdeki uzun sesli harfi belirtmek için “uzun harften sonra” konur:

·                     Ha:kim

·                     şa:ir

·                     numu:ne

·                     ka:tip

·                     Ha:run

Üç Nokta ( … )

(Üç noktanın söylediğini yeri gelir bütün bir edebiyat şerhten aciz kalır. (A. Turan Alkan)

1. Herhangi bir nedenle tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:

·                     Onun da adı Barış’tı, sen gibi yürekli, senin kadar mert…

·                     Üç bin yılın neredeyse iki bin yılı boyunca Roma’ya Bizans’a ve Osmanlı’ya başkentlik yapmış muhteşem İstanbul… (Mahşerin Esrarı)

·                     Şu çektiklerimi düşünüyorum da…

2. Bir cümleden ya da sözcükten sonra sıralanan örneklerin devam edebileceğini gösteren “gibi” kelimesi anlamında kullanılır.

·                     Kimi fiiller bir oluş bildirir: sararmak, büyümek, paslanmak…

3. Argo olduğu için ya da herhangi bir sebepten dolayı yazılması istenmeyen kelimelerin veya bölümlerin yerine kullanılır.

·                     Bir ağaçtan okluk da çıkar, b…luk da (Atasözü)

·                     Açık g…e herkes tükürür. (Atasözü)

·                     Senin, Ahmet… ile görüştüğünü bilmiyordum. (soy isim söylenmek istenmemiş)

3. Bir metinden yapılan alıntılarda, başta, ortada ve sonda atlanan sözcüklerin veya bölümle­rin, yeri üç nokta ile gösterilir.

·                     … İşte yıllar sonra rastladığım bu tanıdık yüz beni amansız bir kasırganın ortasına bırakıverdi.

·                     Beni candan usandırdı cefadan yâr usanmaz mı?
Felekler yandı ahımdan muradım şem’i yanmaz mı?
…
Fuzuli rind-i şeydâdır, hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdadır, bu sevdadan usanmaz mı?

4. Seslenme bildiren sözcüklerden sonra ya da ve anlatımı pekiştirmek için konur:

·                     Ey bir bakışı dört cihana eş, ey sözüne özüne kurban olduğum!..

NOT: Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta kullanımı yanlıştır. Türk Dil Kurumu iki nokta konmasını yeterli saymaktadır.

Doğru= !..    Yanlış= !… 

Doğru=?..     Yanlış=?…

5. Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevap­larda kullanılır:

·                     O yolculuk sabahı Sultanmurat’ın içi mutluluk dolmuştu, sevinçten uçacak gibiydi.
—E, nasıl, uyandın mı? diye takıldı babası.
—Çoktan…
—Öyleyse al dizginleri. (Cengiz Aytmatov/Erken Gelen Turnalar)

·                     Salih, oğlunun arkasından seslendi:
—Annen nerde oğul?
—Mehmet amcamgilde…
—İyi…
—Bir diyeceğin mi vardı baba?
—De git işine deli oğlan…

Ünlem İşareti ( ! )

1.  Mutluluk, kaygı, üzüntü, şaşkınlık, heyecan, coşkunluk, korku vb. gibi duygu bildiren sözcük, sözcük grubu veya cümlelerin sonuna ünlem işareti konur:

·                     Yeter artık, susun!

·                     Aman Allah’ım!

·                     Buna inanamıyorum!

·                     Ah! Bu manzara da yürekler parçalıyor.

·                     Eyvah! Ben böyle olacağını biliyordum.

2. Seslenme ve hitap sözlerinden sonra ünlem işareti konur:

·                     Hey! Buraya gelir misin?

·                     Ey Yusuf’un Rabbi! Kar aydınlığıyla yıka gözlerimi.
Ey sevinç anının ışığıyla içleri yıkayan! Arınmanın sevinciyle doldur kalbimi. (Nazan Bekiroğlu/Yusuf ile Züleyha)

·                     Mehmet, hücum günü 1. hatta girmeden önce Balıkesirliler Alayına seslenir:
—İsmail!
—Baba, buradayım! (Recep Şükrü Apuhan)

NOT: Ünlem işareti, ister seslenme ve hitap anlamı taşıyan sözlerden hemen sonra, ister cümle sonuna konulabilir:

·                     Sevgili öğrencilerim, iyi ki varsınız!

3. Küçümseme, alay, yerme, kinaye, inanmama gibi ifadeleri göstermek için bu ifadeleri taşıyan cümlenin sonuna yay ayracı (parantez) içinde ünlem kullanılır. (!)

·                     Bütün gün çalıştığı yazılısından (!) çok yüksek not beklediğini söylüyor (!)

Soru İşareti ( ? )

1. Soru anlamı taşıyan, soruya cevap gerektiren cümlelerin veya sözcüklerin sonuna soru işareti konur:

·                      Bu çiçekler hangi ikimde yetişir?

·                     O küçücük ellerle mi yaptın bunu?

·                     —  Mekteplim, ne arıyorsun burada?
Kendine gelen Ayhan şaşırdı:
— Ah Fazlı ağabey!..
— Bir sıkıntın mı var?
— Şu iki Amerikalıyı görüyor musun?
İşaret ettiği yöne bakınca, ellerinde büyük şarap şişeleri bulunan zebella gibi iki kişi gördü.
— Sana bir şey mi yaptılar? (Mehmed Niyazi/Daha Dün Yaşadılar)

2. Soru anlamı taşıyan ancak cevap gerektirmeyen, cevabı kendi içinde gizli olancümlelerin sonuna da soru işareti konur:

·                     Bundan daha güzel bir haber mi olur? (olmaz)

·                     Bu yetimlere benden başka kim bakabilecek ki? (kimse bakamayacak)

3. İçinde soru sözcüğü veya soru edatı olmadığı halde cümleye soru anlamı katan sözlerden sonra da soru işareti konulur:

·                     —İsminiz?
—Hasan.
—Yaşınız?
—25

·                     Azmi’nin çenesi kilitlendi; yüzü kıpkırmızı kesildi.
—Sonra?
—Sonrası yok, para bitti!
Azmi’nin gözüne sanki bir siyah perde indi.

ÖNEMLİ NOT: İçinde soru sözcüğü veya soru edatı olduğu halde soru anlamı taşımayan cümlelere soru işareti konulmaz.

·                     Memleketten döndü mü bana haber verin.

·                     Sana neden bu kadar sinirlendiğini anlamıyorum.

·                     Nasıl uygun görürseniz o şekilde yaparız efendim.

4.Doğruluğu kesin olarak bilinmeyen, doğruluğundan şüphe duyulan bilgileri (tarih, yer vb.) belirtmek için parantez içinde soru işareti kullanılır:

·            1369 (?) yılında Azerbaycan’ın Şamahı şehrinde doğan Nesimi; dönemin yöneticilerinin tepkilerini çeken şiirler kaleme aldığından, 1425 yılında derisi yüzülerek idam edilmiştir.

·           Templier şövalyelerinin 23. büyük ustası Jacques de Molay, 1244 (?) senesinde Fransa’nın Vitrey (?) bölgesinde doğmuştur.

NOT: Soru anlamı taşıyan sıralı veya bağlı cümlelerde soru işareti son cümleden sonra konur:

·                     Her gün yanıma uğrar mısın; halimi, hatırımı sorar mısın?

Kesme İşareti ( ’ )

1. Özel isimlere getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:

·                     Türkiye’nin,

·                      Kanuni Sultan Süleyman’a,

·                     Aşık Veysel’den,

·                     İstanbul’umuz,

·                     Mehmet Akif Ersoy’muş,

·                     Fuzuli’yle

·                     Fransız’sınız

·                     Osmanlı Devleti’ndeki,

·                     Azrail’den,

·                     Türk Medeni Kanunu’nun

·                     Servet-i Fünun Türk Edebiyatı’na,

·                     Karayolları Trafik Yönetmeliği,

·                     Batı’nın bu konudaki düşünceleri… vb.

UYARI: Kurum, kurul, kuruluş, iş yeri vb. isimlerine gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz:

·                     Türk Tarih Kurumunun,

·                     Türk Patent Enstitüsüne,

·                     Hukuk Genel Kurulundan,

·                     Matematik Bölümü Başkanlığından,

·                     Merkez Yürütme Kuruluyla,

·                     Makromarketin

·                     Silver Teknikten

UYARI: Özel isimlere gelen yapım ekleri ve “-ler, -lar” çokluk ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz. Bu eklerden sonra gelen hiçbir ek de kesme işareti ile ayrılmaz.

·                     İstanbullu, (-lu yapım eki)

·                     Türkçenin (-çe yapım eki, -in ilgi eki)

·                     Türkçülük,

·                     Atatürkçülüğün,

·                     Müslümanlıktan,

·                     Amerikalı,

·                     Avrupalılaşmak,

·                     Sinanlar,

·                     Fatihler,

·                     Almanların,

·                     Türkleşmekte vb.

NOT: Özel isimler için parantez içinde bir açıklama yapılırsa, kesme işareti parantezden önce kullanılır:

·                     Reşat Nuri (Güntekin)’nin (Yanlış)

·                     Reşat Nuri’nin (Güntekin) (Doğru)

UYARI: “O” zamiri cümle içinde özel bir isim yerine kullanıldığı zaman büyük harfle yazılmaz, sonrasında getirilen ekler kesme işareti ile ayrılmaz.

·                     Bu noktaya gelmemizde O’nun etkisi büyüktür.

·                     Bu noktaya gelmemizde onun etkisi büyüktür.

2. Kişi isimlerinden sonra gelen saygı ve ünvan sözcüklerine getirilen ekler kesme işareti ile ayrılır:

·                     Harun Bey’e,

·                     Semra Hanım’dan,

·                     Mehmet Efendi’nin,

·                     İsmet Paşa’ya;

·                     2. Hukuk Dairesi Başkanlığı’na vb.

3. Kısaltmalara getirilen ekler kesme işareti ile ayrılır:

·                     RTÜK’e

·                     ABD’den

·                     BOTAŞ’ın

·                     TV’de vb.

4. Belirli bir tarih bildirdiğinde ay ve gün adlarına gelen ekler kesme işareti ile ayrılır. Ay ve gün isimleri kesin bir tarih bildirmediğinde, gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz:

·                     08 Ocak 2014’te Afyonkarahisar Korel Otelde “Kişisel Gelişim Seminerleri” düzenlenecektir.

·                     Kuzey Yarım Küre en uzun geceyi 21 Aralık’ta yaşamaktadır.

·                     İnsanlar tatile genellikle hazirandan sonra çıkarlar.

5. Bir kelimede, herhangi bir sebepten dolayı düşürülen heceyi göstermek amacıylakesme işareti kullanılır.

·                     Açtı m’ola Şam elinin gülleri
Yetti m’ola ela gözün sürmesi (Karacaoğlan)

·                     Güzelliğin on par’etmez,
Bu bendeki aşk olmasa (Aşık Veysel)

6. Bir ek, sayı ya da  harften sonra getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır:

·                     Bugün, -mak, -mek’in isim fiil eki olduğunu öğrendik.

·                     A’dan z’ye tüm masraflarını karşılayacağıma söz veriyorum.

·                     II. Dünya Savaşı, 1939’dan 1945’e kadar devam eden küresel bir savaştır.

·                     5’inci olan atletin doping kullandığı ortaya çıktı.

Kısa Çizgi ( – )

1. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur:

·                     Sonra, memleketinin kıyılarına çıkan sakallı beyaz adamların, milleti-
ne çok şeyler öğrettiğini anlattı. Kim bilir, belki de bu beyaz adam-
lar fırtınalı gecede batan geminin adamlarıydı. Bunun üzerine bu ya-
bancıların yanına gitmeyi tasarladım. (Robinson Cruose)

2. Ara sözleri, ara cümleleri, cümle içinde açıklanacak bir detayı belirtmek için söylenecek ara sözün başına ve sonuna kısa çizgi konur:

·                     İlçenin ileri gelenlerini -kaymakam, belediye başkanı ve Cumhuriyet savcısı- düğününe davet etmişti.

3. Bir kelimenin kök, gövde ve eklerini ayırmak için kullanılır. Fiil tabanlarının sonuna eklenerek  “-mek” mastar ekinin yerini tutar. Fiil yapma eklerinin başına ve sonuna konur:

·                     Koş-

·                     Çalış-

·                     Konuş-ma-lar-ı-n-ı

·                     Oku-y-ucu

·                     -tır- , -la-, -ış-

6. Bir sözcüğün hecelerini birbirinden ayırmak için kısa çizgi kullanılır.

·                     Ki-tap-lık,

·                     A-nah-tar,

·                     Gö-rün-tü,

·                     Kul-lan-mak,

·                     De-rin-lik vs.

7. Sözcükler ya da rakamlar arasındaki ilgiyi, bağlantıyı gösteren “ ile, ila, …-den …-e, ve” anlamların vermek için bunların arasında kısa çizgi kullanılır:

·                     Ankara-Samsun yolu,

·                     Türk-Kırgız ilişkileri,

·                     Çin-Tibet dil grubu,

·                     21.45-23.30,

·                     Galatasaray-Fenerbahçe mücadelesi,

·                     1919-1922 Kurtuluş Savaşı,

·                     Türkçe-İngilizce Sözlük

8. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır:

·                     30-20=10

9. Negatif değerde olan sayıları göstermek için kısa çizgi kullanılır:

·                     -6 x 10 = -60

·                     -3 °C

Uzun Çizgi (—)

1.Konuşma çizgisi olarak da bilinen uzun çizgi yazıda konuşma cümlelerinden önce konulur:

·                     Yağmurluğa iyice sarındı, eteklerini ayaklarının altına soktum.
—Isındın mı biraz?
—Eh, ısındım.
—Niye böyle geç çıktınız yola?
—Durum öyle gerektirdi. (Cengiz Aytmatov)

NOT: Konuşma cümlesi tırnak içine alındığında cümlenin başına uzun çizgi konulmaz.

·                     Neşet Ertaş eline sazını almadan önce seyirciye dönüp: “Ayıp olmazsa ceketimi çıkarabilir miyim? diye sorunca büyük alkış koptu.

Eğik Çizgi ( / )

1. Şiirde dizeler alt alta yazılmak yerine yan yana yazılabilir. Bu durumda dizeleri ayırmak için eğik çizgi kullanılır:

·                     Sıcak nefesinle erir kederim / Erir göğsümdeki o taş yığını,
Ve şafak sökerken duyar, titrerim / Elinin elimden ayrıldığını. (Faruk Nafiz Çamlıbel)

2. Tarihlerde; gün, ay ve yılı gösteren rakamları birbirinden ayırmak için eğik çizgi kullanılır.

·                     23/12/2012,

·                     20/06/571 vb.

3. Adreslerde, ilçe ile şehir ismi arasında ve bina numarası ile kapı numarası arasında eğik çizgi kullanılır:

·                     Kemalettin Mah. 65. Sok. No: 52/18 Çorlu/TEKİRDAĞ

·                     Başkent Organize Sanayi Bölgesi 26. Cadde No:22 Malıköy/Sincan/ANKARA/TÜRKİYE

4. Matematikte bölme işareti yerine eğik çizgi kullanılabilir:

·                     40/5=8

·                     150/2=75

5. Dil bilgisinde yapım ve çekim eklerinin değişik şekillerinin bulunduğunu belirtmek için

·                     -lar/-ler

·                     -maz/-mez,

·                     -mış/-miş /-muş/-müş

6. Genel web adreslerinde kullanılır:

Parantez (Yay Ayracı)  ( )

1. Cümlede ek olarak verilmesi gereken bilgiler ve açıklamalar parantez içinde yazılır.

·                     Marmara Bölgesi, Türkiye’deki çeltik (pirinç) üretiminde 1. sırada yer almaktadır.

·                     Aynı varlığı kavramı karşılayan, anlam bakımından birbirinin yerini tutabilen sözcüklere “eş anlamlı kelimeler” (anlamdaş) diyoruz.

2. Özellikle tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşan kişinin içinde bulunduğu durumunu, tavrını, hareketini okuyucunun zihninde canlandıracak sözcükler parantez içine alınır:

·                     MEHMET: …Şimdi herkes kazı çakacağı yeri seçsin, çakmaya başlasın.
İSABEK: İyi. Başlayalım öyleyse. (Herkes işe koyulur. Çekiç elden ele dolaşır, kazıklar çakılır. Çadır gerilir, iş biter.)
MEHMET: Bu işi becerdik galiba.
YUSUF TATYEVİÇ: (Oflar, puflar) Çadır kurmanın bu denli zor olduğunu hiç düşünmemiştim doğrusu. (Cengiz Aytmatov/ Fuji-Yama)

3. Bir yazıdaki alıntı yapılan kısmın hangi yazara hangi esere ait olduğunu göstermek, künyesini belirtmek için parantez kullanılır:

·                     Dede Korkut hikâyelerinin sonuç bölümünde de kalıplaşmış diyebileceğimiz ifadeler vardır. (Prof. Dr. Saim Sakaoğlu)

·                     Sagayların “Ay Mergen ve Altın Kuş” destanında Ak Han’ın atı ve karısıyla beraber gömüldüğü anlatılmaktadır. (Proben, II, 423-424)

4. Alay veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti parantez içine alınır:

·                     Onun üstün zekâsı (!) bu sorunu da çözmeye yetecektir.

5. Bir bilginin doğruluğunun şüpheli olduğunu veya kesin olmadığını belirtmek için kullanılan soru işareti parantez işareti içine alınır:

·                     1606 (?) yılında doğan Karacaoğlan…

6. Bir yazının maddelerini gösteren harf veya rakamlardan sonra kapama ayracı olarak konur:

·                     I)             1)                   A)           a)
II)           2)                    B)           b)

NOT: Parantezden önce gelen sözcüğe eklenecek olan ek parantezden sonra yazılmaz.

·                     Mustafa (davacı)’nın davaya itiraz hakkı devam ediyor. (Yanlış)

·                     Mustafa’nın (davacı) davaya itiraz hakkı devam ediyor. (Doğru)

NOT: Parantez içinde yargı bildiren bir cümle varsa, bu cümlenin sonuna uygun olan noktalama işaretlerinden biri getirilir.

Köşeli Parantez (Köşeli Ayraç) ( [ ] )

1. Bazen parantez içinde verilen bilgilerin bir kısmının başka parantez içinde yazılması gerektiği durumlar olur. Bu durumda iç içe parantez yazmak yerine en dışta köşeli parantez daha sonra parantez kullanılır.

·                     Türk divan şairi olan Fuzuli, [gerçek adı Mehmed bin Süleyman (1483-1556)] yazdığı Su Kasidesi ile Hz. Muhammed’i överek ona olan sevgisini dile getirmektedir.

2. Çevirilerde çeviri işini yapan kişinin eklediği tamamlayıcı sözler köşeli parantez içinde gösterilir.

·                     Bir diğeri de akıl verdi: “Bir şey yapmak istiyorsanız… Öldürmeyin Yusuf’u! Onu [derin olmayan] bir kuyuya bırakın; bir kafile onu [bulup] alsın!” (Ahmed Hulusi- YÛSUF – 10)

Denden İşareti ( ” )

Alt alta yazılan aynı sözcük, sözcük grubu veya rakamların tekrar edilmesi yerine denden işareti kullanılabilir. Daha çok bir konunun maddelerini sıralarken kullanabileceğimiz bir noktalama işaretidir.

·                     Sayı sıfatları beşe ayrılır:
A. Asıl Sayı Sıfatları
B. Sıra Sayı      ”
C. Üleştirme   ”
D. Kesir Sayı   ”
E. Topluluk Sayı  “

Tırnak İşareti ( “ ” )

1. Başka bir kişiden ya da yazıdan hiçbir değişiklik yapılmadan aktarılan sözler tırnak içine alınır:

·                     Namık Kemal bu duruma isyan ederek: “Bize en büyük düşman yine biziz, yurdunu ve milletini sevenler! Birleşelim, bütün gücümüzle vatanı kurtarmaya, yükseltmeye çalışalım!” diyor.

UYARI: Tırnak içindeki cümlenin sonuna hangi noktalama işareti konulması gerekiyorsa o konulur, daha sonra tırnak kapatılır.

·                     Günler geçtikçe vardıkları yerde “Artık belki bu son akşamdır…” diye umutlandılar.

2. Okuyucunun dikkatini çekmek amacıyla, cümle içinde vurgulanmak istenen  kelime veya kelime grubu tırnak içine alınır.

·                     Yazılışları farklı anlamları aynı kelimelere “eş anlamlı kelimeler” diyoruz.

·                     Bir bitki, nasıl gıdasız, havasız ve ışıksız duramazsa benim de ruhum “ümit”siz duramaz.

UYARI: Yukarıdaki cümlede olduğu gibi tırnak içine alınan sözden sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz.

3. Cümle içinde geçen yazar ve eser isimleri  tırnak içine alınır. Bunlar tırnak içine alınmadığı zaman eğik yazı ile de gösterilebilir:

·                      “Yalnız Efe” hikayesinde yazar, ana olay dışında bazı ayrıntılara da önem vermiştir.

Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )

Tırnak içine alınan cümlenin içinde, tekrar tırnak içine alınması gereken söz bulunuyorsa bu söz  tek tırnak içinde kullanılır:

·                     Erol Parlak “Türküler içinde ‘Gönül Dağı’ gibisi var mı?” dedi ve Neşet Ertaş’ın bu güzel türküsünü okumaya başladı.